GAZİANTEP’TE BİLİNEN İLK MİMAR SİNAN ESERİ “ŞIH CAMİ”

Tam ismiyle Şeyh Fethullah ZaviyeliCami’nin, Mimar Sinan tarafından planlanmış olma ihtimali, Gaziantep’te bilinen ilk Mimar Sinan yapısı olması bakımından kayda değer bir iddia. Caminin üzerinde ki bulgulardan söz eden yazısında cami mimari planının,  strüktürel ögelerin, Mimar Sinan eserlerine bezemesinin, tasarımı ve yapının genel kompozisyonu bakımından sembolik yansımaları olduğu konusunda makalesinde özellikle dikkat çekmiş.

Sanat Tarihçi Turgay Gök halk arasında Şıh Cami olarak ta bilinen Şeyh Fethullah Zaviyeli-Camisi’nin üzerinde barındırdığı sembolizm ve mimarına dair yazdığı makalesinde çarpıcı iddialarda bulunmakta. Araştırmacı 1546-1559 yılları arasına tarihlendirdiği Şeyh Fethullah Zaviyeli-Cami’nin Mimar Sinan’ın Mimarbaşılık yaptığı (1539-1588) dönemde inşa edilmiş olması ve Sinan’ın şehir ve eyaletlerdeki inşa faaliyetlerine müdahil olduğu bilisinden hareketle böyle bir iddiada bulunmuştur.

“YA HAK” ESMASININ NAKŞEDİLMESİ PLAN ÜZERİNDE TESPİT EDİLMİŞ İLK YAZI

Gök, “Kısıtlı yazılı belgelerden mimarını bilemediğimiz yapının mimarını, bir sanat tarihi metodu olan “stil kritiği” ve “karşılaştırma” tekniğiyle Mimar Sinan tarafından yapıldığını ortaya koymaktadır. Bölgede aynı dönemde Halep Hüsreviyye ve Adiliye Diyarbakır, Behram Paşa camilerinin Mimar Sinan tarafından tasarlanmış olması ve Şeyh Fethullah Zaviyeli-Cami ile plan, strüktür, taç kapı, bezeme bakımından benzerliği bu iddiayı kanıtlar niteliktedir. Şeyh Fethullah Zaviyeli-Cami planında “makili kufi” hat ile Yüce Yaratıcı’nın “Ya Hak” esmasının nakşedilmesi plan üzerinde tespit edilmiş ilk yazı olması bakımından önemlidir. Yapının merkezinde vahdet-i vücûdu ifade eden sekizgen paye diğer yönü ile kutsal kitaplarda bahsi geçen Adem’e secde hadisesinin mimaride ete kemiğe büründüğü söz konusudur” şeklinde makalesinde ifade etmekte.

Gök eserinde “Şahnişli Kare Plan” olarak isimlendirdiği Şeyh Fethullah Zaviyeli-Cami planının kökeninin Mezopotamya tapınak mimarisine dayandığını, Orta Bizans döneminde “kapalı Yunan haçı”, Erken Osmanlı mimarisinde, “ters T plan” olarak süreklilik arz ettiğini belirtiyor.

Gök, aynı zamanda caminin erken Osmanlı Döneminde görülen bir şeyh odağında kurulan ibadet, eğitim, inziva, konaklama, misafirhane gibi birçok işlevselliği bulunan zaviye yapılarının birçok yönden Hristiyan dini yapısı olan manastırlar ile benzerliğini vurgulamakta.

ŞEYH FETHULLAH EFENDİNİN KENDİSİ TARAFINDAN YAZDIĞI KURAN’I KERİM GAZİANTEP MEVLEVİHANESİ VAKIF MÜZESİ’NDE

Fethullah ZaviyeliCami hakkında okuyuculara bilgi aktaran Gök, “Atilla Arpat Şehzade ve Süleymaniye camileri üzerinde yaptığı ölçümlerde kutsal sayı ve rakkamların istikrarlı bir şekilde Mimar Sinan tarafından kullanıldığına dikkat çekmiştir. Şeyh Fethullah Zaviyeli-Cami üzerinde de 7, 8, 12, 19 gibi kutsal sayıların kullanılmış olması Sinan’ın tasarıma müdahil olduğunu bir başka kanıtı olduğunu belirtir.

Şeyh Fethullah Efendi’nin yapının güneydoğusunda bulunan mezarı ile harimin güneydoğusunda bulunan çilehane birkaç metre yakınında yer almasından hareketle Şeyh Fethullah Efendinin ölmeden evvel mezar yerini seçtiğini ifade etmektedir. Hattat ve kadılık yaptığını bildiğimiz Şeyh Fethullah Efendinin kendisi tarafından yazdığı Kuran’ı Kerim günümüzde Gaziantep Mevlevihanesi Vakıf Müzesi’nde sergilendiğini bilinmektedir.

Gayri müslim ahali tarafından “Sürp Ağa” olarak anılan ve sevilen Şeyh Fethullah Efendi Gaziantep’in kültürel ve sosyolojik birikiminin oluşmasında önemli bir rol oynamıştır” dedi.

ŞEHRİN KÜLTÜREL TANITIMI İÇİN ÖNEMLİ

Sanat Tarihçi Turgay Gök, Şeyh Fethullah Zaviyeli-Camiyi Gaziantep ilinin Süleymaniye’si olarak nitelendirdiği mabet ve Şeyh Fethullah Efendi üzerine daha çok araştırma yapmanın şehrin kültürel tanıtımı için önemli olduğunu belirtmektedir.